1. Tip 2 diyabette kendi kendine kan şekerini izleme
Neden kan şekeri düzeyimi düzenli olarak kontrol etmem gerekiyor?
Öğün programlarını, egzersizleri ve diyabet ilaçlarını da içeren bir diyabet yönetim programı izlemekteyim.
Kan şekeri düzeyinizi dengede tutmak, sağlıklı kalmak ve diyabetle alakalı komplikasyonlardan kaçınmanın en iyi yoludur.
Dengeli bir diyet yapmak ve düzenli olarak fiziksel aktivitelere katılmak gibi yaşam tarzı olarak benimsenen sağlıklı seçimlerin yanı sıra, kan şekeri düzeyinizi kontrol etmenize yardımcı olması açısından ilaç(lar) ve/veya insulin almanız gerekebilir.
Diyabet yönetim programınızdan fayda gördüğünüzden emin olmanın tek yolu, sağlık ekibinizin de tavsiye ettiği üzere, kan şekeri düzeyinizi düzenli olarak ölçmek ve bu yiyecek, egzersiz ve ilaç/insulinin kan şekeri düzeyinize olan etkisini görmektir.
Sağlık ekibinizin sizin için sağlıklı olduğuna karar verdiği kan şekeri düzeyine ulaşamazsanız, diyabet yönetim programınızda bazı değişiklikler yapmanız gerekebilir.
Kendi kendinize düzeyinizi izlemeniz kan şekeri kontrolünde etkili olan bu yiyecek, egzersiz, stres ve diğer etkenlerin sizin üzerindeki etkisini anlamanıza yardımcı olacaktır. 2. Ölçüm sırasında ağrının azaltılması Kan şekeri düzeyi ölçümüm ağrılı olacak mı? Her zaman parmak uçlarıma iğne batırmak zorunda mıyım? Kan şekeri düzeyi ölçümü için gerekli olan kan miktarı çok düşüktür. Ölçümde, ölçüm sırasında hissettiğiniz ağrıyı azaltacak çok ince bir iğnesi olan bir bisturi kullanılarak parmak ucunuzdan alınan bir damla kan kullanılır. Aşağıda hemen hemen hiç ağrısız ölçüm yapmaya yardımcı olan bazı ipuçları yer almaktadır: • Ellerinizi ılık su ve sabun ile yıkayınız. Parmaklarınızı temizlemek için alkol kullanmayınız. • Parmağınızı ölçüm için delmeden önce, parmak uçlarınıza nazik bir şekilde masaj yaparak ve/veya ellerinizi ılık suyla yıkadıktan sonra bir ya da iki dakika kollarınızı serbest bir şekilde sarkıtarak kan akışının parmak uçlarına doğru gerçekleşmesini sağlayınız. • Parmaklarınız arasında değişimli olarak aynı bölgeyi ya da parmak uçlarınızda kan damarlarının yoğunlukta olduğu bölgeleri kullanmaktan kaçınınız ya da önkolunuz veya avucunuz gibi alternatif bölgeler kullanınız. • Parmak uçlarınızı düzenli olarak en kremi kullanarak yumuşak tutunuz. • Çok derin delmekten kaçınınız.
3. Dışarıda yemek yeme Bu kış ailem ile birlikte tatile gideceğim. Tam pansiyon bir tatil köyünde kalacağız. Ev de yemek yememem durumunda kan şekeri düzeyimin doğru seviyede kaldığından nasıl emin olabilirim?
• Evden dışarıda yemek yeme özellikle de yiyeceğiniz öğün miktarının kısıtlanmadığı açık büfe öğünlerinde bazı tehlikeler taşımaktadır. Bu noktada, siz evde de yemseniz ev dışında da yeseniz porsiyon büyüklükleri ile ilgili öğrenmiş olduğunuz bazı bilgileri hatırlamak isteyeceksiniz. • Mesela, porsiyon kontrolü için tabak metodu izlemek isteyebilirsiniz. Örn, tabağın ¼ ‘ü etler ve alternatiflerden (örn. Balık, yağsız et, tavuk, bezelye, mercimek), tabağın ¼ ‘ü tahıllar ve nişastalardan ( örn, pirinç, patates, makarna) oluşabilir ve tabağın ½’si sebzelerden ( en az iki çeşit) oluşmalıdır. Bu öğününüzü ve kalorinizi dengede tutmanızı sağlayacaktır.
• Elinizi bir “ el rehberi” olarak kullanabilirsiniz. Mesela, servis edilen meyve, tahı ya da nişasta miktarı yumruğunuz ile eşit ölçüde olmalıdır. Et ve alternatiflerin ölçüleri avucunuz ile aynı ölçüde ve küçük parmağınızın kalınlığında olmalıdır. Sebzeler için, iki elinizde tutabileceğiniz kadar tercih etmelisiniz.
• Yediğiniz yiyeceklerin kan şekeri kontrolünüzü nasıl etkilediğini öğrenmenin en iyi yolu, ölçmektir. Elde ettiğiniz sonuç, sağlıklı olan düzey aralığınızı , yemek yiyerek korumanın yollarını değiştirmeye ihtiyacınız olup olmadığına karar vermenize yardımcı olacaktır.
4. Fiziksel Aktivite Fiziksel aktivitenin hem sağlık hem de zindelik için önemli olduğunu biliyorum. Şeker hastası olmama rağmen hangi aktivite türü benim için sakıncalı değildir? Fiziksel aktivite şeker hastalığı ile başa çıkmanın çok önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Eğer fiziksel olarak aktif iseniz, doktorunuz tarafından rutin diyetinizin değiştirilmesi talep edilmediği sürece diyetinize devam edebilirsiniz. Fiziksel olarak aktif olmamanız durumunda ise yavaş tempolu yürüyüşler ile diyetinize destek olabilir sonrasında aşama aşama bu süreyi arttırabilirsiniz. Sağlık uzmanlarınızın önerdiğini üzere olabildiğince gayret etmelisiniz. Fiziksel olarak aktif olmak size şunları kazandırır: • Sağlıklı bir kiloya ulaşmak ve o kiloda kalmak • Daha sağlıklı bir kan şekeri kontrolü yapabilmek ve bunun devamlılığını sağlamak • Kan şekeri seviyesini istenen düzeye yaklaştırmak ve bunun devamlılığını sağlamak • Kolesterol seviyesinin istenen düzeye yaklaştırmak ve bunun devamlılığını sağlamak • Daha iyi kan şekeri kontrolü sağlayan insülin direncini azaltmak • Stresi azaltmak • Genel sağlık ve zindeliği arttırmak Egzersiz yaparken kan şekerinizin seviyesini gözlemlemek çok önemlidir. Bunun sebebi egzersizin sağlık koşullarını kontrol altında tutmak amacı ile insulin ve/ve ya bazı ağız yolu ile alınan diyabet ilaçları kullanan şeker hastası bazı bireylerde kan şekeri seviyesini düşürmesi ve hipoglisemiye ( kan şekeri düşüklüğü) neden olmasıdır. Rutin egzersiz programınıza ilk başladığınız zamanlarda ve rutin programınızı değiştirdiğiniz zamanlarda egzersizin kan şekeri seviyesi üzerindeki etkisi egzersiz sonrası 24 saate kadar sürmektedir. Egzersizin kan şekeri seviyenizi nasıl etkilediğini görmek için kan şekeri seviyenizi egzersiz öncesi, egzersiz sırasında ve sonrasında gözlemlemek çok önemlidir.
5. Hipoglisemi ve Hiperglisemi Kan şekeri düşüklüğü(hipoglisemi) ve kan şekeri yüksekliği(hiperglisemi) ile ilgili ne bilmem gerekiyor?
Kan şekeri seviyeniz 70 mg/dL altına düştüğünde kan şekeri seviyenizin düşük olduğu anlamı çıkmaktadır. Ciddi komplikasyonlardan kaçınmak için kan şekeri düşüklüğüne nasıl müdahale ve tedavi edileceğini bilmek çok önemlidir. Kan şekeri düşüklüğü semptomları şunlardır: • Sinirlilik, Titreme • Kafa karışıklığı, dezoryantasyon • Açlık • Terleme, baş ağrısı, halsizlik • Dilde ya da dudaklarda hissizlik veya karıncalanma Kan şekeri düşüklüğünün nedenleri arasında şunlar yer alabilir: o Alıştığınızın ötesinde fiziksel aktivite o Düzensiz yemek o Her zamankinden daha az yemek o Her zamankinden daha fazla ilaç kullanmaktan söz etmek o Alkol Tüketimi Kan Şekeri Düşüklüğünün Tedavisi: • Kan şekeri düşüklü semptomları kendinizde gözlemliyor iseniz, derhal test yaptırmalısınız. Bu ölçüm cihazını her an yanınızda taşımanız için oldukça önemli bir nedendir. • Ölçüm cihazınızın yanınızda olmadığı bir an kendinizde kan şekeri düşüklüğü semptomlarından bir kaçı gözlemliyor iseniz güvende olmak için hemen kendinize müdahalede bulunun. • Hızlı etki eden karbonhidrat ürünü (15 g) yemeli ya da içmelisiniz. Örneğin 15 gramlık tabletler. • 15 ml, 3 çay kaşığı ya da 3 paket suda çözünmüş şeker, 175 ml (3/4 bardak) meyve suyu ya da alkolsüz içecek, 6 Lifesavers® (çiğnenebilir ya da yutulabilir),15 ml süt. • 15 Dakika bekleyin ve yeniden kontrolünüzü yapın. Kan şekerinizin düşüklüğü devam ediyor ise, kendinize tekrar müdahalede bulunun. • Bu müdahale süreci kan şekeri seviyesi 70 mg/dL. üzerine çıkana dek devam etmelidir.
• Eğer bir sonraki öğün saatinize 1 saatten fazla varsa ya da egzersiz yapacaksanız, kraker, fıstık ezmesi, peynir gibi 15 gram karbonhidrat ve protein içeren bir şeyler atıştırmalısınız. Kan şekerinizin yükselmesi yediğiniz şeyler, aktivite seviyeniz ve ilaçlarınız arasında denge problemi nedeni ile ortaya çıkabilir. Hasta ya da stresli olunan dönemde de bunu gözlemlemek mümkündür. Bu gibi durumlar kan şekeri seviyenizin hedeflediğinizin üzerine çıkması ile sonuçlanabilir.
Kan şekeri yüksekliğinin semptomları aşağıdakileri içermektedir: o Her zamankinden daha fazla susamak o Çok sık idrara çıkmak o Yorgun hissetmek
Kan şekeri yüksekliğinin tedavisi: Doktorunuzu arayınız. İlaç tedavinizi düzenleyebilir.
6. Ayak bakımı Neden ayak bakımına önem verilir? Zamanla diyabet dolaşımınızı ve bağışıklık sisteminizi olumsuz olarak etkileyecektir. Bu sebeple, elinizdeki ve ayağınızdaki duyu sinirleri daha az duyarlı hale gelebilir ve bu ayağınızdaki bir kabarcığı ya da kesiği daha az hissetmenize sebep olabilir. Böyle yaralanmaların ve gözden kaçırmaların tedavi edilmemesi durumunda, bunlar mikrop kapabilir ve ciddi komplikasyonlara sebep olabilirler. Günlük bir ayak bakımı rutini böyle küçük ayak yaralanmalarından doğan komplikasyonlardan korunmanın en iyi yoludur.
• Ayaklarınızı ılık ve sabunlu suyla yıkayınız ve dikkatlice özellikle parmak aralarınızı kurulayınız. • Ayaklarınızı yumuşak tutmak için krem sürünüz fakat parmak aralarınıza uygulamayınız. • Baştan sona kontrol ediniz ya da birine ayaklarınızda oluşabilecek herhangi bir kesik, kabarcık, tırnak batmaları için kontrol ettiriniz. • Tırnaklarınızı boylu boyunca düz bir şekilde kesiniz. • Com, nasır, siğil, tırnak batmaları ve diğer ayak ile ilgili sorunlar için bir ayak hastalıkları uzmanına başvurunuz. • Ayağınıza rahat olan ayakkabılar ve dikişsiz çoraplar tercih ediniz. • Ayaklarınızı yeni ayakkabılara yavaşça alıştırınız. • Ayakkabılarınızı giymeden önce içinde kalabilecek küçük taşlar ve diğer küçük nesneler için kontrol ediniz. • Sigara içmeyiniz. Sigara içmek dolaşımı ve iyileşmeyi yavaşlatır. • Ayaklarınızı yılda en az bir kez doktorunuza muayene ettiriniz. • Ayaklarınızda terleme, sıcaklık, kızarıklık ya da ağrı hissetmeniz durumunda hemen doktorunuzu arayınız. Sağlıklı olan hedef aralıkta olmak amacı ile düzenli olarak kan şekeri düzeyinizi ölçmeniz size küçük ayak yaralanmalarından doğan komplikasyon riskini düşürmek için yardımcı olacaktır. Yüksek kan şekeri düzeyi zayıf iyileşme ve enfeksiyondan doğan komplikasyon gibi sonuçlara sebep olabilir.
7. Seyahat İpuçları Tatile gitmeyi planlıyorum, orada iken bir sıkıntı yaşarsam özel olarak yapmam gereken bir şey var mı? Seyahat etmek keyif vericidir bu nedenle bu keyiften kendinizi mahrum bırakmayın. Önceden plan yaparak seyahat edebilir ve diyabet rahatsızlığınızı kontrol altında tutabilirsiniz: • Seyahate çıkmadan sağlık uzmanınız ile yeme düzeniniz, fiziksek aktivite rutininiz ve ilaçlarınızı içeren diyabet kontrol programınız ile ilgili görüşmek, seyahatte olduğunuz dönemde ihtiyaçlarınızı karşılamak adına yapılacak değişiklikleri belirlemek isteyebilirsiniz. • Seyahatte olduğunuz süre boyunca ihtiyacınız olması halinde yanınızda (hava yolu ile seyahat etmeniz halinde küçük el çantanızda) ekstra miktarda ilaç ya da insulin, kan şekeri ölçüm cihazı, batarya, ölçüm çubukları ve ilaçlarınızın yer aldığı bir liste olması çok iyi bir fikir. • Sağlık durumunu belirten yaka kartı / ilgili kart • Kan şekeri düşüklüğüne müdahale etmek için gerekli kişisel malzemelerinizi yanınıza aldığınızdan emin olunuz. • Öğün saatlerinizin gecikmesi ihtimaline yanınızda atıştıracak bir şeyler bulundurun. Bu yiyecekler günlük yiyecek programınıza uymalıdır. • Çıkmadan kan şekeri değerinizi ölçün ve seyahatiniz esnasında özellikle araba kullanıyorsanız( her dört saatte bir ) düzenli olarak ölçümlerinizi gerçekleştirin. Kan şekeri düşüklüğüne dair ilk belirtide derhal hızlı etkili karbonhidrat takviyesinde bulunun. Ayağa kalkın ve bacaklarınızı esnetin. Mümkün olduğu durumlarda ise biraz yürüyün. • Dışarıda olduğunuzda düzenlik olarak kan şekerinizi kontrol edin. Ölçüm kişisel sağlık durumunuzu belirlemek için en iyi yöntemdir. • Diyabet ürünlerinizi sıcak ya da çok soğuğa maruz bırakmayınız. Çok fazla yürüyüş yapmanız durumunda, ayakkabılarınızın rahat ve yürüyüşe elverişli olduğundan ve yanınıza temiz su aldığınızdan emin olunuz.
8. Hastalık günleri Kendimi iyi hissetmiyorsam ve öğün programıma göre yemek yiyemiyorsam ne yapmalıyım? Kendinizi iyi hissetmiyorsanız ve/veya kişisel öğün programınıza göre yemek yiyemiyorsanız, sağlık ekibiniz ile karar verdiğiniz olduğunuz yerde izleyeceğiniz bir hastalık programı bulundurunuz ve aşağıdakileri değerlendiriniz: • Sizin kullanabileceğiniz en güvenli soğuk algınlığı, grip, mide bulantısı ve ateş ilaçlarının hangileri olduğunu sağlık ekibinizden öğreniniz. • Kan şekeri düzeyinizi gün içinde düzenli olarak (2-4 saat arası) ölçünüz. Kan şekeri düzeyiniz çok yüksek ya da düşük ise, yönetim programınızda ne tür değişiklikler yapabileceğiniz ile ilgili olarak sağlık hizmeti uzmanınız ile konuşunuz. • Yemek yiyemiyorsanız bile, ilaçlarınızı ve /veya insulininizi almaya devam ediniz. • Eğer yiyebiliyorsanız, olağan öğün programınızı takip ediniz ve ekstra şekersiz sıvılar tüketiniz. • Düzenli öğününüzü yiyemiyorsanız, meyve suyu ve alkolsüz içecekler olarak sıvı şekilde karbonhidrat tüketmeye çalışınız ve elma püresi ve meyveli yoğurt deneyiniz. • Dinleniniz. • Eğer ne yapacağınızdan emin değilseniz, sağlık hizmeti uzmanınızı arayınız. • Eğer kusuyorsanız, sağlık hizmeti uzmanınızı arayınız.
9. Alkol tüketimi Alkol diyabet yönetim programımın bir parçası olabilir mi? Genel olarak, alkol tüketimi konusunu sağlık hizmet uzmanınız ile görüşmeniz gerekmektedir. Diyabetiniz iyi bir şekilde kontrol altında ise doktorunuz tarafından alkol kullanımından kaçınmanız gerektiği tavsiye edilmeyecektir, alkol tüketmeye devam edebilirsiniz. Bu sebep ile alkol tüketiminizi sınırlandırmalısınız ( günde bir iki içki). • Alkol sağlıklı kilo yönetimini olumsuz yönde etkileyecek ekstra kalori almanıza sebep olabilir. • Alkol değerlendirme gücünüzü azaltır. • Eğer alkol kullanacaksanız, aşağıdaki hususları değerlendiriniz: • İçmeden önce kan şekeri düzeyinizi ölçünüz, olağan öğün programınıza göre yemek yiyiniz ve ilaçlarınızı belirtildiği üzere kullanınız. • Daima yanınızda oluşabilecek bir düşük kan şekeri durumu için hızlı etki edecek bir karbonhidrat bulundurunuz. • Yanınızdaki birinin göstereceğiniz düşük kan şekeri emarelerini fark edeceğinden ve onları nasıl tedavi edeceğini bildiğinden emin olunuz. • Üzerinde ilaç tanımlama bileziği bulundurunuz. • İçki içerken, karbonhidrat açısından zengin bir yiyecek tüketiniz. • Yavaş içiniz ve mümkün ise, kendiniz daha az alkol daha çok şekersiz karışımlar içeren içki(ler) hazırlayınız. • Yatmadan önde kan şekeri düzeyinizi ölçünüz ve eğer düşük ise bir şeyler atıştırınız. • Kan şekeri düzeyinizi ölçmek için gece boyunca uyandırması amacı ile alarmınızı kurunuz. Alkol aldıktan 24 saat sonrasına kadar gecikmeli bir kan şekeri okuması meydana gelebilir. Normal ilacınızı ve öğün program rejimlerinizi izlediğinizden emin olmak için olağan uyanma vaktinizde uyanmak için yeniden alarm kurunuz.
10. Tatlılar Doğum günümde normal bir dilim pasta yiyebilir miyim? Ya da daima tatlandırıcı kullanılmış yiyecekler mi yemek zorundayım?
Geçmişte, diyabetli insanlara şeker içeren yiyeceklerden kaçınmaları tavsiye edilirdi. Şimdi, diyabetli insanlar en sevdikleri tatlıları gün boyunca tükettikleri karbonhidrat miktarında olan bir seçim yaptıkları sürece aşırıya kaçmadan yemeye devam edebilirler. Şeker tüketimi diğer tüm karbonhidratlar gibi dikkatlice programlanmış kişisel bir öğün programının bir parçası olarak, tüm güne yayılmalıdır. Eğer çok fazla “şeker” tükettiğinizi düşünüyorsanız, sağlıklı olan kan şekeri aralığını aşıp aşmadığınıza karar vermek için kan şekeri düzeyinizi ölçmek isteyebilirsiniz ve böyle bir durumda daha fazla yükselmesini engellemek için yediklerinizi düzenleyiniz. Öğün programınıza eklenecek tatlıları değerlendirirken, seçtiğiniz yiyeceklerin içerdiği karbonhidrat ve kaloriyi değerlendiriniz. Alınan karbonhidrat ve kalorinin azaltılması amacı ile daha küçük bir porsiyon üzerinde karar vermek isteyebilirsiniz.
Birçok tatlandırıcı uygundur ve kişisel öğün programınızın bir bölümü olarak aşırıya kaçmadan kullanılabilir. Aspartam ve sukraloz gibi tatlandırıcılar ile tatlandırılan yiyecekler kalorileri muhakkak düşük değildir. Sizin günlük öğün programınıza uyan yiyecek ile ilgili karar vermek için yiyecek etiketlerinin üzerindeki bilgileri okumanız ve anlamanız önemlidir. Eğer bir fırıncı iseniz ve “eski” tarifleri kullanmak ve tatlandırıcı koymak istiyor iseniz, tatlandırıcı pişerken şeker ile aynı işlevi görmediği için üreticinin talimatlarını kontrol etmek isteyebilirsiniz.
11. Kan şekeri ve diyabetli çocuklar Çocuğuma tip 1 diyabet teşhisi koyuldu ve bu bizim için zor bir tecrübe oldu. Çocuklarda diyabet yönetiminin öncelikli hedeflerinden birinin düşük kan şekerinden (hipoglisemi) korunmak olduğunu öğrendim. Çocuklar için özel olan kan şekeri takibi hakkında neler öğrenebilirim? Çocuklarda tip 1 diyabet tedavisi aileler için zorlayıcı olabilir ve çocukların hayatında erkenden iyi kan şekeri kontrolünü destekleyen stratejiler geliştirmek önemlidir. Kendi diyabet yönetim programlarının üstünde kalmayı öğrenen çocuklar, ergenliklerinde de yetişkinliklerinde de bu iyi kontrolü sürdürebilirler. Çocuklarda kan şekeri düzeylerinin aşağıdaki birçok sebepten dolayı alçalıp yükseldiği bilinmektedir: • Yeme alışkanlıklarında ve zamanlamada değişiklikler • Egzersiz düzeylerinde değişiklikler • Ataklarda artış sebebi ile hormonlarda artışın fazlalaşması. Eğer çocuklar insulin iğnelerini kendileri yapıyorsa, aile iğne yapılırken doğru şekilde yapılıp yapılmadığını kontrol etmek için yanında bulunmalıdır. Bazı zamanlar çocuklara bu sorumluluk onlar daha hazır olmadan verilir bu sebeple bazı yararlanılamayan iğneler ya da değiştirilmiş kan şekeri okumaları gerçekleştirilir. Ayrıca çocukların sıklıkla hedef kan şekeri okumalarını kaçırmaları durumunda, çocuklar öğün programlarından sapabilirler. Bu sebepten dolayı, kan şekeri okumasını “iyi” ya da “kötü” olarak adlandırmaktan kaçınmayı deneyiniz. “yüksek” ya da “alçak” gibi nötr sözcükler daha faydalı olabilir. Aynı durum kan şekeri “ölçümü” içinde geçerlidir. “ölçüm” yerine “kontrol” olarak adlandırma daha iyidir.
12. Detaylı bilgi Diyabetimi kendi kendime kontrol altında tutabilmek için nereden detaylı bilgi alabilirim? Kendi sağlık hizmeti uzmanınız- doktor(lar), hemşireler, diyetisyenler, eczacılar, ayak ve göz bakım uzmanları ve diğerleri sizlere kendi durumunuzu nasıl kontrol edebileceğiniz ile ilgili yardımcı bilgi, eğitim ve destek sağlayabilir. Amerikan Diyabet Birliği kendi internet sitelerinde güncel birçok bilgi vermektedirler. Detaylı bilgi için www.diabetes.org Eczacınız diyabetinizi izleme ve kontrol etmenize yardımcı olacak ilaçlar ve alet ile ( örn. Kan şekeri ölçeri, insulin, enjeksiyon kalemleri, insulin pompaları) ve malzemeler (örn. Ölçüm çubukları, bisturiler) ile bilgi sahibidir. Her hangi bir sorunuz olması halinde eczacınıza danışınız.